Utrata pracy w okresie ciąży lub tuż po urodzeniu dziecka to sytuacja, która może budzić niepokój u wielu kobiet. Pojawia się pytanie, czy w takiej sytuacji można liczyć na zasiłek macierzyński i na jakich zasadach. Na szczęście polskie prawo przewiduje możliwość otrzymania tego świadczenia również po ustaniu zatrudnienia, choć wiąże się to z pewnymi warunkami. W artykule wyjaśniamy, komu przysługuje zasiłek macierzyński po zakończeniu umowy o pracę oraz jakie formalności należy spełnić, aby go otrzymać.
Czym jest zasiłek macierzyński i komu przysługuje
Zasiłek macierzyński to świadczenie pieniężne wypłacane w okresie urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego. Jego głównym celem jest zapewnienie środków utrzymania osobom, które ze względu na opiekę nad nowonarodzonym dzieckiem nie mogą wykonywać pracy zarobkowej.
Zasiłek macierzyński przysługuje osobom objętym ubezpieczeniem chorobowym – zarówno obowiązkowo (np. pracownicy), jak i dobrowolnie (np. osoby na umowach cywilnoprawnych czy prowadzące działalność gospodarczą).
Standardowo zasiłek macierzyński wypłacany jest osobom pozostającym w zatrudnieniu. Jednak ustawodawca przewidział również sytuacje, w których prawo do tego świadczenia przysługuje po ustaniu tytułu ubezpieczenia, co stanowi istotne zabezpieczenie dla kobiet w ciąży, które utraciły pracę.
Warunki otrzymania zasiłku macierzyńskiego po ustaniu zatrudnienia
Aby otrzymać zasiłek macierzyński po zakończeniu stosunku pracy, należy spełnić jeden z poniższych warunków:
- Urodzenie dziecka lub przyjęcie na wychowanie musi nastąpić w okresie ubezpieczenia chorobowego lub w okresie urlopu wychowawczego
- Urodzenie dziecka lub przyjęcie na wychowanie nastąpiło po ustaniu tytułu ubezpieczenia, ale w okresie pobierania zasiłku chorobowego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia
- Urodzenie dziecka lub przyjęcie na wychowanie nastąpiło po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży z powodu:
- ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy
- rozwiązania umowy o pracę z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu
Warto podkreślić, że w przypadku ustania zatrudnienia w okresie ciąży z innych powodów (np. wygaśnięcie umowy na czas określony), również przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego. Jest to niezwykle istotna informacja dla kobiet, których umowa wygasła w naturalny sposób.
Wysokość zasiłku macierzyńskiego po ustaniu zatrudnienia
Wysokość zasiłku macierzyńskiego po ustaniu zatrudnienia zależy od kilku kluczowych czynników:
- Podstawa wymiaru zasiłku – jest nią przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy lub ustało zatrudnienie.
- Procentowa wysokość zasiłku:
- 100% podstawy wymiaru – przez pierwsze 6 tygodni urlopu macierzyńskiego (lub 8 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie)
- 100% lub 60% podstawy wymiaru – przez pozostałą część urlopu macierzyńskiego oraz urlop rodzicielski (zależnie od złożonego wniosku)
Jeśli kobieta złoży wniosek o urlop macierzyński i rodzicielski w pełnym wymiarze najpóźniej 21 dni po porodzie, otrzyma zasiłek w wysokości 81,5% podstawy wymiaru przez cały okres.
Zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia jest wypłacany w takiej samej wysokości, jak w przypadku osób pozostających w zatrudnieniu. Oznacza to, że utrata pracy nie wpływa na obniżenie kwoty otrzymywanego świadczenia, co stanowi ważne zabezpieczenie finansowe dla młodych rodziców.
Okres pobierania zasiłku macierzyńskiego po ustaniu zatrudnienia
Czas, przez który można pobierać zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia, jest identyczny jak w przypadku osób pozostających w stosunku pracy i wynosi:
- 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie
- 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie
- 33 tygodnie – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie
- 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie
- 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie
Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego istnieje możliwość skorzystania z urlopu rodzicielskiego, który wynosi do 32 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka) lub do 34 tygodni (w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie).
Urlop rodzicielski po ustaniu zatrudnienia
Osoby, które utraciły zatrudnienie, ale mają prawo do zasiłku macierzyńskiego, mogą również skorzystać z urlopu rodzicielskiego. Jest to istotne rozszerzenie ochrony socjalnej, które pozwala na dłuższą opiekę nad dzieckiem mimo braku aktywnej umowy o pracę. W takiej sytuacji zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego wynosi:
- 100% podstawy wymiaru zasiłku za pierwsze 6 tygodni (lub 8 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie)
- 60% podstawy wymiaru zasiłku za pozostały okres
Alternatywnie, można złożyć wniosek o wypłatę zasiłku w wysokości 81,5% podstawy wymiaru przez cały okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Ta opcja jest często wybierana przez rodziców, którzy preferują stabilną, niezmienną kwotę świadczenia przez cały okres opieki nad dzieckiem.
Formalności związane z uzyskaniem zasiłku macierzyńskiego po ustaniu zatrudnienia
Aby otrzymać zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia, należy złożyć odpowiednie dokumenty do ZUS:
- Wniosek o zasiłek macierzyński (formularz ZAS-01)
- Dokumenty potwierdzające prawo do zasiłku:
- skrócony odpis aktu urodzenia dziecka
- zaświadczenie o okresie zatrudnienia i ustaniu stosunku pracy
- zaświadczenie o podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe
- w przypadku ustania zatrudnienia w okresie ciąży – dokumentacja medyczna potwierdzająca okres ciąży
Wniosek można złożyć na kilka sposobów: bezpośrednio w oddziale ZUS, za pośrednictwem poczty lub elektronicznie przez platformę PUE ZUS. Ta ostatnia opcja jest szczególnie wygodna dla młodych rodziców, którzy mogą załatwić formalności bez wychodzenia z domu.
Termin na złożenie wniosku o zasiłek macierzyński wynosi 6 miesięcy od dnia porodu lub przyjęcia dziecka na wychowanie. Po upływie tego terminu prawo do zasiłku przedawnia się.
W przypadku zasiłku macierzyńskiego po ustaniu zatrudnienia to ZUS jest instytucją wypłacającą świadczenie, a nie były pracodawca. Warto o tym pamiętać i kierować wszelkie pytania czy wątpliwości bezpośrednio do właściwego oddziału ZUS.
Ubezpieczenie zdrowotne w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego
Osoby pobierające zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia są objęte ubezpieczeniem zdrowotnym. Jest to niezwykle ważne zabezpieczenie, szczególnie w okresie opieki nad nowonarodzonym dzieckiem, kiedy dostęp do opieki medycznej jest kluczowy. Oznacza to, że mają prawo do korzystania z publicznej opieki zdrowotnej na takich samych zasadach jak osoby pracujące. ZUS opłaca za te osoby składkę na ubezpieczenie zdrowotne.
Warto pamiętać, że po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, jeśli osoba nie podejmie zatrudnienia lub nie zarejestruje się jako bezrobotna, powinna zgłosić się do ubezpieczenia zdrowotnego w inny sposób (np. jako członek rodziny ubezpieczonego lub dobrowolnie). Jest to istotny krok, o którym nie można zapomnieć, aby zachować ciągłość ubezpieczenia zdrowotnego.
Zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia stanowi ważne zabezpieczenie dla kobiet, które utraciły pracę w okresie ciąży lub po urodzeniu dziecka. Dzięki niemu mogą one skupić się na opiece nad nowonarodzonym dzieckiem, mając zapewnione podstawowe środki utrzymania i ochronę socjalną w tym wyjątkowym czasie. Warto znać swoje prawa w tym zakresie i dopełnić wszystkich formalności, aby nie stracić możliwości otrzymania tego świadczenia.