Powinowactwo rodzinne to relacja, która wykracza poza sferę prywatną i ma znaczący wpływ na prowadzenie działalności gospodarczej oraz rozliczenia podatkowe. Szczególnie istotne staje się w kontekście Jednolitego Pliku Kontrolnego (JPK), gdzie powiązania między podmiotami gospodarczymi determinują sposób raportowania transakcji. W tym artykule przedstawiamy kompleksowe wyjaśnienie, jak stopień powinowactwa wpływa na rozliczenia JPK, jakie obowiązki spoczywają na przedsiębiorcach dokonujących transakcji z podmiotami powiązanymi oraz jak prawidłowo oznaczać takie transakcje, by uniknąć konsekwencji podatkowych.
Czym jest powinowactwo i jak określa się jego stopnie?
Powinowactwo to relacja prawna, która powstaje w wyniku zawarcia małżeństwa i łączy jednego z małżonków z krewnymi drugiego małżonka. Ta więź rodzinna nie ustaje nawet po rozwiązaniu małżeństwa, chyba że sąd zadecyduje inaczej.
Powinowactwo powstaje między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Linia i stopień powinowactwa odpowiadają linii i stopniowi pokrewieństwa.
Stopnie powinowactwa określa się analogicznie do stopni pokrewieństwa, co pozwala na precyzyjne ustalenie relacji rodzinnych:
- Powinowaci pierwszego stopnia w linii prostej: teściowie (rodzice współmałżonka) oraz zięć/synowa
- Powinowaci drugiego stopnia w linii prostej: dziadkowie współmałżonka
- Powinowaci pierwszego stopnia w linii bocznej: szwagier/szwagierka (brat/siostra współmałżonka)
- Powinowaci drugiego stopnia w linii bocznej: mąż/żona szwagra/szwagierki
Zrozumienie tych relacji jest kluczowe dla prawidłowego identyfikowania podmiotów powiązanych w kontekście obowiązków podatkowych.
Podmioty powiązane w świetle przepisów podatkowych
W kontekście podatków i JPK, definicja podmiotów powiązanych wykracza poza powiązania kapitałowe czy organizacyjne. Przepisy podatkowe wyraźnie wskazują, że relacje rodzinne, w tym powinowactwo, również stanowią podstawę do uznania podmiotów za powiązane. Zgodnie z art. 32 ustawy o VAT oraz art. 11a ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, za podmioty powiązane uznaje się te, między którymi występują powiązania rodzinne do drugiego stopnia pokrewieństwa lub powinowactwa.
Oznacza to, że jeśli prowadzisz działalność gospodarczą i dokonujesz transakcji z:
- teściami lub zięciem/synową (powinowactwo pierwszego stopnia)
- dziadkami współmałżonka (powinowactwo drugiego stopnia)
- szwagrem/szwagierką (powinowactwo pierwszego stopnia w linii bocznej)
to takie transakcje będą uznawane za zawierane między podmiotami powiązanymi i będą podlegały szczególnym wymogom raportowania w JPK.
Obowiązek oznaczania transakcji z podmiotami powiązanymi w JPK_VAT
Od 1 października 2020 roku wprowadzono obowiązek składania deklaracji VAT wraz z ewidencją w formie ujednoliconej jako JPK_VAT (JPK_V7M lub JPK_V7K). Jednym z kluczowych wymogów jest oznaczanie transakcji z podmiotami powiązanymi symbolem „TP”, co umożliwia organom podatkowym łatwiejszą identyfikację i analizę takich transakcji.
Oznaczenie „TP” stosuje się do transakcji z podmiotami powiązanymi, gdy ich wartość bez podatku przekracza 15 000 zł.
W praktyce oznacza to, że jeśli dokonujesz transakcji (zarówno sprzedaży jak i zakupu) z podmiotem, z którym łączy Cię powinowactwo do drugiego stopnia, i wartość tej transakcji przekracza 15 000 zł netto, musisz oznaczyć ją w JPK_VAT symbolem „TP”. Ten obowiązek dotyczy każdej faktury przekraczającej wskazany próg, a nie sumy transakcji w danym okresie rozliczeniowym.
Praktyczne przykłady oznaczania transakcji w JPK
Przykład 1: Jan Kowalski prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Sprzedał towar o wartości 20 000 zł netto firmie swojego teścia (powinowactwo pierwszego stopnia). W JPK_VAT Jan musi oznaczyć tę transakcję symbolem „TP”, ponieważ wartość transakcji przekracza próg 15 000 zł, a relacja powinowactwa pierwszego stopnia kwalifikuje ją jako transakcję między podmiotami powiązanymi.
Przykład 2: Maria Nowak prowadzi sklep internetowy. Zakupiła towary o wartości 18 000 zł netto od firmy należącej do jej szwagra (brata męża – powinowactwo pierwszego stopnia w linii bocznej). W JPK_VAT Maria musi oznaczyć tę transakcję symbolem „TP”, gdyż przekracza ona próg wartościowy, a szwagier jest powinowatym pierwszego stopnia.
Przykład 3: Firma Adama Wiśniewskiego świadczy usługi księgowe dla firmy należącej do męża jego siostry (powinowactwo pierwszego stopnia w linii bocznej). Miesięczna wartość usług wynosi 1 200 zł netto. Ponieważ wartość transakcji nie przekracza 15 000 zł, nie ma obowiązku oznaczania jej symbolem „TP” w JPK_VAT, mimo istniejącego powinowactwa.
Konsekwencje braku oznaczenia transakcji z podmiotami powiązanymi
Nieprawidłowe oznaczanie transakcji lub całkowity brak wymaganych oznaczeń w JPK_VAT może prowadzić do poważnych konsekwencji, których warto być świadomym:
- Wezwanie do korekty pliku JPK_VAT, co wiąże się z dodatkowymi obowiązkami administracyjnymi
- Przeprowadzenie czynności sprawdzających lub szczegółowej kontroli podatkowej, która może objąć również inne obszary działalności
- W przypadkach rażących zaniedbań – nałożenie kary pieniężnej za nieprawidłowe prowadzenie ksiąg (do 500 zł)
- Zwiększone ryzyko zakwestionowania cen stosowanych w transakcjach między podmiotami powiązanymi
Organy podatkowe przywiązują szczególną wagę do transakcji między podmiotami powiązanymi, traktując je jako obszar podwyższonego ryzyka podatkowego. Transakcje te są dokładnie analizowane pod kątem ich zgodności z zasadą ceny rynkowej, gdyż mogą potencjalnie służyć do optymalizacji podatkowej lub zaniżania podstawy opodatkowania.
Jak prawidłowo identyfikować podmioty powiązane ze względu na powinowactwo?
Aby uniknąć problemów z oznaczaniem transakcji w JPK_VAT, przedsiębiorca powinien wdrożyć systematyczne podejście do identyfikacji podmiotów powiązanych:
- Zidentyfikować wszystkie podmioty, z którymi łączą go relacje rodzinne, w tym powinowactwo do drugiego stopnia, i sporządzić ich listę
- Prowadzić aktualny rejestr takich podmiotów i regularnie go aktualizować w przypadku zmian (np. nowe małżeństwa w rodzinie, rozwody)
- Wdrożyć system monitorowania wartości transakcji z tymi podmiotami, najlepiej zautomatyzowany w systemie księgowym
- Prawidłowo oznaczać transakcje przekraczające próg 15 000 zł netto symbolem „TP” w JPK_VAT
- Dokumentować proces ustalania cen w transakcjach z podmiotami powiązanymi, aby udowodnić ich rynkowy charakter
Warto pamiętać, że oprócz obowiązku oznaczania transakcji w JPK_VAT, podmioty powiązane muszą stosować ceny rynkowe w swoich transakcjach (tzw. ceny transferowe). W przypadku znaczących odchyleń od cen rynkowych, organy podatkowe mogą zakwestionować takie transakcje i dokonać ich przeszacowania, co może prowadzić do dodatkowych zobowiązań podatkowych.
Podsumowanie
Stopień powinowactwa ma istotny wpływ na rozliczenia JPK, ponieważ transakcje z podmiotami powiązanymi rodzinnie (w tym przez powinowactwo do drugiego stopnia) o wartości przekraczającej 15 000 zł netto muszą być oznaczane symbolem „TP” w JPK_VAT. Prawidłowe identyfikowanie i oznaczanie takich transakcji jest nie tylko formalnym obowiązkiem, ale także elementem minimalizacji ryzyka podatkowego.
Prowadząc działalność gospodarczą, należy być świadomym swoich powiązań rodzinnych i ich wpływu na obowiązki podatkowe. W przypadku wątpliwości dotyczących kwalifikacji konkretnych relacji rodzinnych jako powinowactwa określonego stopnia lub innych aspektów oznaczania transakcji w JPK, zdecydowanie zaleca się konsultację z doradcą podatkowym lub prawnikiem specjalizującym się w prawie podatkowym. Profesjonalne doradztwo w tym zakresie może uchronić przed kosztownymi błędami i zapewnić zgodność z obowiązującymi przepisami.